Son dönemde iş dünyasından ‘ayağınızı yorgana göre uzatın’, ‘çok elzem olmayan harcamalarınızı erteleyin’, ‘tasarruf edin’ yönünde mesajları sıkça duyar olduk. Bu tespitlerin altında elbette global ekonomide yaşanan belirsizlikler, jeopolitik riskler gibi temel faktörler yer alıyor. Bireyler de bu uyarıları sonuna kadar dikkate almalı ve tasarrufun ve geleceğe dönük birikim yapmanın öneminin daha çok arttığı bugünlerde ‘az-çok’ demeden harekete geçmeli.
MOTİVASYONUNUZU KAYBETMEYİN
Ne zaman para biriktirme mevzusu açılsa ‘Zaten ay sonunu zor getiriyoruz’, ‘Hangi parayla bunu yapacağız?’, ‘Sanki 3 kuruş biriktirsek zengin olacağız’ şeklinde itirazları ve baştan reddeden söylemleri sık duyarız. Oysa yanlış da tam bu noktada yapılıyor. Bu önyargı, geleceği planlamanın, yarınları düşünmenin önündeki en büyük engeldir. Kaldı ki günümüzde finans kurumlarının sunduğu enstrümanlar, kuruşlarınızla dahi yatırım yapmanıza imkan sağlıyor.
KAR TOPU HALİNE GELİYOR
Uç bir örnek olsa da, kuruşların yarattığı değeri anlatmak için ilginç bir hesap da yapılıyor. Bu hesaba göre; 1 kuruş 30 gün boyunca her gün ikiye katlarsa 30’uncu günün sonunda 5.3 milyon liraya ulaşıyor. Elbette birikimlerin günlük olarak ikiye katlanması söz konusu değil. Ancak küçümsenen rakamların zamanla nasıl kartopu haline dönüştüğünü kafamızda canlandırmak için güzel bir örnek. Buradan hareketle temel harcamalardan artan her bir kuruşu yatırıma dönüştürmelisiniz.
1-YATIRIM FONLARI
Yatırım fonları, Türkiye’deki ve dünyadaki hemen hemen türlü alana yatırım yapmanızı sağlıyor. Yatırım fonlarını bir kumbara gibi düşünebiliriz. Hepimiz o kumbaraya bir para aktarıyoruz. O paraları uzmanlar hisse senedi, mevduat, yabancı hisse senedi, petrol (petrol yatırım fonu sepeti), döviz (serbest döviz fonu), altın (altın yatırım fonu), gümüş gibi farklı enstrümanlarda değerlendiriyor. Fonun günlük, aylık veya yıllık artışı ne orandaysa herkes yatırdığı paraya göre kazanç sağlıyor. Üstelik bu fonları almak için her ay 5-10 bin lira gibi yüksek meblağlar ayırmanıza gerek yok. 20-30 kuruşla dahi fon alımı yapmak mümkün. Evet, doğru duydunuz. Milyonlarca fondan 1 tane almanın bedeli bu kadar düşük.
UZMAN KİŞİLER YÖNETİYOR
Klasik yatırım anlayışı olan vatandaşlar 1 gram altın alacak parası varsa kuyumcuya gidip alıyor. Ama yatırım fonlarını öğrenen bir vatandaş ise bunun yerine o ay cebinde 100-200 lirası kaldıysa, bununla altın fonu alabiliyor. Yine risk algısına göre petrol fonuna, yabancı hisse senetlerinden oluşan bir fona yatırım yapabiliyor. Fonları yönetenler alanında uzman kişilerden oluşuyor. Dolayısıyla piyasaları takip edecek zamanı olmayan ve “Ben paramı nasıl değerlendireceğim?” diyenler için güzel bir alternatif. 2023 yılının başında 3.7 milyon fon yatırımcısı bulunurken 24 Ocak itibarıyla bu sayı 4.4 milyon kişi ile tarihi zirve seviyesine çıkmış durumda. Yatırım fonlarının portföy değeri de 1.9 trilyon lirayı aşarak rekor kırdı.
BUNLARA DİKKAT EDİN!
Fonun hangi enstrümanlara yatırım yaptığını araştırın.
Fon alım-satım saatlerini, fonu satınca paranın ne zaman hesaba geçeceğini öğrenin.
Satın alınan fonların aylık veya yıllık yönetim ücretini öğrenin.
Elde edeceğiniz kazancın vergisini de sorgulayın.
2-BES HER DEVRİN KUMBARASI
Birikim ve tasarruf uzun vadeli planlanmalı. Bu kapsamda finansal sisteme entegre en iyi araçlardan biri Bireysel Emeklilik Sistemi (BES). Yüzde 30’luk devlet katkısıyla BES’e yatırdığınız her kuruş için anında para kazanmaya başlarsınız. Örneğin; aylık 100 lira yatıran bir kişiye 30 lira devlet katkısı yatar. BES’le birikimleriniz bir yandan yüzde 30 devlet katkısıyla artarken, diğer yandan yatırım fonlarında değerlenir. Fonları yılda 12 kez değiştirebilirsiniz. Yani sürekli sabit getirili faiz gibi enstrümanlara yatırım yapmak zorunda değilsiniz. Petrol, hisse, döviz, altın gibi fonlara ağırlıklarını da siz belirleyip yatırım yapabilirsiniz. BES’te uzun vadeli yatırım hedeflemelisiniz. Devlet katkısından pay almak için de en az 3 yıl sistemde kalmak gerekiyor. Sistemde 10 yıl kalıp, 56 yaşını tamamlayanlar devlet katkısının tamamını alır. Ayrıca, elde edilen kazançtan daha az vergi öder.
3-HEDEF ODAKLI HESAPLAR
Bankalar tasarruf yapmak isteyenlere ‘birikim’, ‘esnek’, ‘kumbara’ gibi isimlerle özel hesaplar da geliştirmiş durumda. Aylık düzenli ödemelerle veya elinize para geçtikçe bu hesaplara para yatırabilirsiniz. Ya da kredi kartınıza ‘harcadıkça biriktir’ özelliği tanımlayarak yaptığınız harcamaya karşılık ne kadar birikim yapacağınızı belirleyebilirsiniz. Bu hesaplarda biriken paranıza günlük faiz işler. Hedef belirleyip bu hesabı açanlar, hiç para çekmeden belirlenen tarihe kadar birikim yaparsa ek faiz de kazanabiliyor. 250 liradan başlayan tutarlarla bu hesaplarda birikim yapabilir, biriktirirken de paranızın değerlenmesini sağlayabilirsiniz. İhtiyacınız olduğunda da bu hesaptan para çekimi yapabilirsiniz. Bankalardan bu ürünlerle ilgili bilgi alınabilir.
4-BORÇ OLMAZSA BEREKETİ ARTAR
Kredi ve kredi kartı borçları, para biriktirmenin önünde büyük bir engeldir. Bu yüzden borçlarınızı ödemek için kendinize yol haritası belirleyin. Borçlardan kurtuldukça paranızın bereketinin arttığını da göreceksiniz.
ÖZVERİLİ VE SABIRLI OLUN
Birikim yapmak için önce karar vermelisiniz. Sonra sabırla hedefe ilerlemelisiniz.
Aylık gelir-gider takibini mutlaka yapmalısınız.
Giderleri belirledikten sonra en kolay tasarruf edeceğiniz başlıkları (kıyafet, ihtiyaç dışı harcama, abonelikler...) tespit edin.
Alışverişe çıkarken raf dedektifi olun. Sık tükettiğiniz ürünlerin fiyatlarını internetten ve farklı marketlerden kontrol edin.
Her daim ihtiyacınız olan ürünleri indirimde bulursanız kaçırmayın.
Elektrik, su ve doğalgaz faturalarınızı düzenli olarak kontrol edin. Aldığınız önlemlerin faturalara yansıyıp yansımadığını izleyin.
Ödemeleri zamanında yapın ve gecikme faizi ödemek zorunda kalmayın. Otomatik ödeme talimatı pratik bir yöntemdir.
KADINLAR 'ALTIN', ERKEKLER 'HİSSE' DİYOR
ING Türkiye’nin, kentsel yerleşim bölgelerinde yaşayan yetişkin bireylerin tasarruf eğilimlerini izlemek amacıyla 2011 yılından bu yana IPSOS işbirliğiyle gerçekleştirdiği Türkiye’nin Tasarruf Eğilimleri Araştırması’nın 2023 yılı dördüncü çeyrek (ekim-kasım-aralık) sonuçlarına göre, tasarruf sahipliği yüzde 23.3 düzeyinde gerçekleşti.
Böylece araştırmanın yapılmaya başlandığı 2011 yılından bu yana tasarruf sahipliğinde görülen ikinci en yüksek tasarruf sahipliği oranı oldu. Dördüncü çeyrekte çocuklu bireylerde tasarruf sahipliği yüzde 19 ile aynı düzeyde kalırken, çocuksuz bireylerde tasarruf sahipliği 5 puan artarak yüzde 29’a yükseldi.
GELECEĞE İSTİKRARLI ADIM
Araştırmaya göre, tasarruf sahipleri içinde düzenli tasarruf yapanların oranı yüzde 69 seviyesinde (100 kişiden 69’u) gerçekleşti. Erkeklerde düzenli tasarruf yapanların oranı bir önceki çeyreğe kıyasla 3 puan artışla yüzde 74’e yükselirken, kadınlarda bu oran yüzde 61’e düştü. Tasarrufu olanların tasarruf yapma gerekçeleri arasında ‘geleceğe yatırım’ 6 puan artışla son çeyrekte 62’ye yükselerek yine ilk sırada yer alırken, ‘çocuklarım için’ unsuru ise yüzde 17 ile ikinci sırada yer aldı. Tasarrufu olmayanlar için yakın gelecekte tasarruf yapmayı planlayanların oranı yüzde 38.5’tan yüzde 40.8’e yükseldi.
ÜÇÜNCÜ SIRAYA YÜKSELDİ
Tasarrufu olanların tasarruf aracı tercihlerinde, yastık altı altın ve nakit son çeyrekte yüzde 26 ile birinci sırada yer alırken, sistem içi altın yüzde 16 ile ikinci sırada yer aldı. Hisse senetleri 2023’ün ilk çeyreğinden beri yükseliş göstermeye devam etti, üçüncü çeyreğe göre 2 puan ve ilk çeyreğe göre toplamda 9 puanlık bir artışla yüzde 14 ile en çok sahip olunan üçüncü tasarruf aracı oldu. Erkekler hisse senedini yine kadınlara oranla daha çok tercih etti. Tasarruf araçları tercihi sıralaması kadın ve erkekler arasında hemen hemen aynı kalırken, sahiplik davranışı oransal olarak değişiklik gösterdi.
NAKİTTE KALMAYI SEVİYORUZ
2023 dördüncü çeyreğinde kadınların erkeklere göre daha çok tercih ettiği tasarruf araçları 5 puan farkla yastık altı altın ve nakit, sistem içi altın ve 6 puan farkla vadesiz hesap oldu. Erkeklerin kadınlara göre daha çok tercih ettiği tasarruf araçları ise 9 puan farkla hisse senedi ve borsa ve 7 puan farkla döviz vadeli hesap oldu. Bireysel emeklilik fonlarının tercih edilme oranı yüzde 8 olarak gerçekleşirken, bu oran TL vadeli hesapta yüzde 6 oldu. Kripto para fonlarının tercih edilme oranı ise yüzde 6’dan yüzde 4’e geriledi.