Tasarruf anlayışına bambaşka bir boyut getiren Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), 2001 yılından beri hayatımızda. BES’teki sıçrama ise 2013 yılında devlet katkısının devreye girmesiyle sağlandı. Geleceğe dönük planlama anlayışının gelişmesi, yüzde 30’luk devlet katkısı, yatırılan paranın her türlü piyasa aracında (altın, gümüş, hisse, döviz, faiz gibi) değerlendirilebilmesi, çocuklar için de hesap açılabilmesi BES’e ilgiyi her geçen gün artırıyor.
812 MİLYAR LİRAYI AŞAN FON
Emeklilik Gözetim Merkezi’nin (EGM) açıkladığı 12 Mart 2024 verilerine göre; gönüllü katılımcı sayısının 8 milyon 883 bin 871 olduğu (1.2 milyonu 18 yaş altı) BES’te toplam fon büyüklüğü ise 822.8 milyar liraya yükseldi. Birikimler BES’te hızla artmaya ve değerlenmeye devam ederken diğer yandan sistemde 10 yıl kalma ve 56 yaş şartını tamamlayanlar emekli maaşını almaya başladı. 265 bin 672 kişi emeklilik hakkını kullandı.
PLANLARKEN NELERE DİKKAT EDILMELİ?
Emeklilik dönemindeki nakit ihtiyaçlarınız için kullanmaya başlayacağınız birikimleri geri almayı planlarken cevabını vermeniz gereken en temel soru, bu birikim ile kaç yıl gelir alabileceğiniz olmalı. Öncelikle emeklilik döneminizdeki temel ihtiyaçlarınız ile diğer harcamalarınız için size gerekli olacak tutarı hesaplamalısınız. SGK’dan aldığınız emekli maaşınız ya da başka bir geliriniz varsa, bu gelirin yeterliliğini de değerlendirmelisiniz.
KISMİ TOPLU ÖDEME
BES’te 10 yıl ve 56 yaş şartını tamamlayanlar hemen sistemden çıkmak zorunda değil. İsteyenler katkı payı ödemeye devam ederek yüzde 30’luk devlet katkısıyla birikimlerini katlayabilir. İsteyenler birikimlerinin bir kısmını çekip birikim yapmayı sürdürebilir. Dileyenler de birikimlerden ihtiyacı kadar tutarı çekip kalanının planlı şekilde belirlenen dönemlerde kendisine ödenmesini isteyebilir. Bir başka deyişle BES, hem birikim yaparken, hem emekli olurken birçok seçenek ve kolaylık sağlıyor.
SİGORTA İLE ÖMÜR BOYU HAK VAR
BES katılımcıları, ömür boyu düzenli maaş alma hakkına da sahip olabiliyor. Bunun için devreye ‘Yıllık Gelir Sigortası’ devreye giriyor. Bu yolla katılımcının ömür boyu veya belirlenen süre boyunca maaş alması garanti altına alınıyor. Maaş ödeme seçenekleri yine aylık, üç aylık, altı aylık ve yıllık dönemlerde olabilir. Bu konuda emeklilik şirketiyle görüşerek bilgi alabilirsiniz.
ACİL İHTİYAÇTA TOPLU PARA
BES’ten emeklilikte üç farklı yöntem uygulanıyor. Bunlardan ilki ‘toplu ödeme’, ikincisi, ‘programlı geri ödeme (emeklilik gelir planı)’, üçüncüsü ‘kısmi toplu ödeme’. 10 yıl ve 56 yaş şartını dolduran katılımcılar devlet katkısının tamamına hak kazanıyor. Devlet katkısı ve birikimlerin anaparası üzerinden vergi kesilmiyor. Ancak getiriler üzerinden alınan sadece yüzde 5’lik bir stopaj (vergi) söz konusu. Toplu çekim yapılacağında bu kesinti sonrasında kalan anapara, katkı payı ve getiriler yani tüm haklar ödeniyor. Toplu para seçeneğini tercih edenler sistemden çıktıklarında 10 gün içinde paralarını çekebiliyor. Hak sahibinin vefatı halinde birikimler, getiri üzerinden yüzde 5 kesinti yapıldıktan sonra mirasçılarına ödeniyor.
SÜRESİNİ, MİKTARINI AYARLAYIN
Acil ihtiyaçlar veya farklı yatırımlar için toplu paraya ihtiyaç varsa ilk seçenek yani ‘toplu ödeme’ tercih edilebilir. Diğer yandan birikimlerinizi belirli vadelerle tıpkı emekli maaşı gibi çekmeniz de mümkün. Programlı geri ödeme de bunu sağlıyor. Bu yöntemi tercih eden BES katılımcısı aylık, üç aylık veya altı aylık olarak birikimlerinin istediği banka hesabına yatmasını isteyebilir. Bu seçenekte geri ödeme tutarını, süresini ve sıklığını katılımcı belirliyor. İhtiyaca ve değişen şartlara göre geri ödeme programını revize etmek mümkün oluyor. Hatta ara ödeme yapılabildiği gibi ödemenin dondurulması da talep edilebiliyor.
GERİ KALAN DEĞERLENİR
Programlı geri ödemede birikimler tercih ettiğiniz fonlarda (altın, gümüş, petrol, borsa, yabancı hisse senedi, faiz...) değerlenmeye devam ediyor ama emekli olunduğundan devlet katkısı sona eriyor. Gelir planıyla değerlenen ve birikimden ödenen maaşın dışında kalan paranın bağlı olduğu fonlar yılda 12 kez değiştirilebiliyor. Ayrıca yılda 4 kez emeklilik gelir planı değişikliği, 2 kez de maaş artı ara ödeme tutarlarını ve dönemlerini değiştirme hakkı sunuluyor. Planlı ödemeyi seçen ancak sonrasında paraya ihtiyacı olanlar da diledikleri zaman kalan birikimlerinin tamamını alıp sistemden çıkabiliyor.
NASIL HESAPLANIR?
Emeklilik hakkı kazanan katılımcı, önce BES’teki birikiminin ne kadarını gelir planına aktaracağını ve kaç yıl süre ile gelir almak istediğini belirliyor. Toplam birikim, belirlenen ödeme yılına bölünerek katılımcının ilk yıl elde edeceği geri ödeme tutarı, vadelere göre (aylık, üç aylık...) hesaplanıyor. İlk yılın sonunda kalan ve yıl boyunca emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilen fon varlığı, kalan geri ödeme yılına bölünerek ikinci yıl elde edilecek ödeme tutarı hesaplanıyor, yine katılımcının tercih ettiği ödeme dönemlerine göre katılımcının hesabına yatırılıyor.